บทบาทและหน้าที่ของเพลงพวงมาลัยที่ปรากฏในสังคมและวัฒนธรรม

“เพลงพวงมาลัย” เป็นเพลงร้องพื้นบ้านชนิดหนึ่งของภาคกลางที่กลุ่มชนได้ประดิษฐ์คิดค้นขึ้นจากภูมิปัญญาของชาวบ้าน จนมีแบบแผนเฉพาะและใช้เป็นมหรสพอย่างหนึ่งซึ่งเคยได้รับความนิยมเล่นกันอย่างแพร่หลายในภาคกลาง ปัจจุบันบางท้องถิ่นก็ยังนิยมเล่นกันอยู่ โดยเฉพาะตำบลจระเข้สามพัน อำเภออู่ทอง จังหวัดสุพรรณบุรี ซึ่งบทบาทของเพลงพวงมาลัยที่มีต่อชุมชนในท้องถิ่นนี้ มีประเด็นดังต่อไปนี้

บทบาทในด้านให้ความบันเทิง คือ ให้ความสนุกสนานจากเนื้อหา การเกี้ยวพาราสี ปะทะคารมระหว่างชายหญิง จังหวะและลีลาสนุก ท่าทางประกอบทั้งที่เป็นท่ารำและกิริยาอาการอื่น ๆ

เพลงพวงมาลัย เป็นการเล่นที่มีทั้งการร้องและการแสดงควบคู่กันไป ทั้งผู้ชมก็สามารถมีส่วนร่วมได้ด้วย เช่น การปรบมือให้จังหวะ การร้องรับ การเข้าไปร่ายรำ หรือเป็นผู้ร้องเองในบางโอกาส การเล่นที่เป็นอิสระเช่นนี้ จึงทำให้ผู้เล่นและผู้ชมเกิดความสนุกสนานเพลิดเพลินผ่อนคลายอารมณ์เครียดในชีวิตประจำวันได้ด้วย และเนื่องจากเพลงพวงมาลัยเป็นเพลงร้องโต้ตอบมีเนื้อหาเกี่ยวกับการเกี้ยวพาราสี จึงเป็นการปะทะคารมระหว่างชายหญิง บางครั้งผู้เล่นมิได้เตรียมตัวมาล่วงหน้า การโต้ตอบจึงต้องใช้ปฏิภาณไหวพริบตอบโต้กัน ทำให้การเล่นสนุกสนานยิ่งขึ้น เนื้อหาจึงเป็นส่วนประกอบสำคัญอย่างหนึ่งของเพลงพวงมาลัยที่ก่อให้เกิดความบันเทิง ความบันเทิงที่ได้จากการเล่นเพลงพวงมาลัย

บทบาทในด้านสร้างความสามัคคี คือ สร้างความรู้สึกเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันให้แก่คนในสังคม เนื่องจากการรวมหมู่ใช้แรงงาน และเพลงที่ร้องในเทศกาลสร้างความรู้สึกเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันของคนในหมู่บ้าน

การเล่นเพลงพวงมาลัย เป็นการเล่นที่เกิดจากการรวมกลุ่มกันในการประกอบกิจกรรมตามประเพณี หรือเทศกาลต่าง ๆ ในสังคม เช่น ประเพณีโกนจุก บวชนาค แต่งงาน ทอดกฐิน ทอดผ้าป่า การลงแขกเกี่ยวข้าว เทศกาลตรุษสงกรานต์ เพลงพวงมาลัยเป็นส่วนหนึ่งในการรวมกลุ่ม เพราะเป็นมหรสพที่ช่วยสร้างความบันเทิงให้ผู้ที่มาร่วมกิจกรรมตามประเพณีได้สนุกสนานรื่นเริง และยังมีส่วนช่วยสร้างความสามัคคีของคนในสังคม โดยการสอดแทรกประเพณีพิธีกรรม ค่านิยม ความเชื่อของกลุ่มในสิ่งเดียวกันไว้ในเนื้อหาของเพลง

บทบาทในด้านให้ความรู้ คือ สอดแทรกความรู้ให้กับสมาชิกในสังคมทั้งทางตรงและทางอ้อม เป็นความรู้ทั้งทางโลกและทางธรรม รวมทั้งในทางในการดำเนินชีวิตและค่านิยมต่าง ๆ ในสังคม

ในการเล่นเพลงพวงมาลัย ซึ่งเป็นเพลงร้องโต้ตอบกันขนาดยาว ผู้เล่นจะต้องแข่งขันความรู้ความสามารถกันอย่างยิ่ง ทั้งในทางโลกและทางธรรม ซึ่งช่วยให้ผู้ฟังได้รับความรู้ในด้านต่าง ๆ มากมาย เช่น ด้านการประกอบอาชีพ

บทบาทด้านควบคุมสังคม เพลงพื้นบ้านเป็นมหรสพที่มีบทบาทเด่นเป็นพิเศษ เพราะว่าผู้ที่เป็นพ่อเพลงแม่เพลง นอกจากจะมีน้ำเสียงดี โวหารดีแล้ว ยังต้องมีความรู้ทั้งในเรื่องประสบการณ์ชีวิตและเรื่องทั่ว ๆ ไป พอที่โน้มน้าวจิตใจผู้คนในสังคมให้คล้อยตาม การโน้มน้าวจิตใจผู้ฟังให้มาทางศีลธรรม ด้วยการชี้แนะระเบียบแบบแผน ตลอดจนการกำหนดพฤติกรรมที่เหมาะสมในสังคม โดยการสอดแทรกคำสอนทางศาสนา ค่านิยม และกฎเกณฑ์ในสังคมที่ควรปฏิบัติไว้ในบทเพลง สิ่งต่าง ๆ เหล่านี้เป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยในการควบคุมและรักษาปทัสถานของสังคม

บทบาทด้านแสดงความในใจ คือ ระบายความเก็บกดอันเนื่องมาจากประเพณีและค่านิยมบางประการ และระบายความเก็บกดอันเนื่องมาจากสภาวะทางเศรษฐกิจและสังคม

ความเชื่อดั้งเดิมที่สืบทอดมาจากสังคมบรรพกาล อันเนื่องมาจากปรากฏการณ์ธรรมชาติ เช่น ฟ้าร้อง ฟ้าผ่า แผ่นดินไหว ทำให้มนุษย์เอาใจธรรมชาติโดยการกราบไหว้บูชา จึงเกิดลัทธินับถือผีหรือด้านไสยศาสตร์ฝังรากอยู่ในจิตใจ เมื่อพระพุทธศาสนาเข้ามาการเผยแพร่พระพุทธศาสนาไม่ปิดกั้นความเชื่อดั้งเดิมที่มีอยู่ ความเชื่อพื้นบ้านจึงยังคงอยู่คู่กับความเชื่อทางพุทธศาสนา และอยู่ในรูปธรรมที่ผสมผสานกันอย่างที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน

เพลงพวงมาลัยก็เช่นเดียวกัน เป็นเพลปฏิพากย์หรือเพลงร้องโต้ตอบระหว่างชายหญิงซึ่งมีโครงเรื่องไปในเชิงสังวาส เป็นเรื่องของการเกี้ยวพาราสี การเล่นเพลงพวงมาลัยจึงเป็นรูปแบบหนึ่งของกระบวนการระบายความในใจของสมาชิกในสังคมที่ถูกเก็บซ่อนไว้

บทบาทด้านบันทึกเหตุการณ์ คือ บันทึกเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในสังคม ทั้งระดับหมู่บ้านและสังคมอื่น

เพลงพื้นบ้านไม่ว่าจะเป็นประเภทใดก็ตาม ย่อมเป็นการบันทึกเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในสังคมทั้งระดับหมู่บ้านและสังคมอื่นที่ไกลออกไป เพลงพื้นบ้านนอกจากจะบันทึกเรื่องราวที่เกิดขึ้นในวิถีชีวิตของชาวบ้านที่เป็นปกติในชีวิตประจำวันแล้ว ยังช่วยบันทึกเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในสังคมที่ชาวบ้านได้รับรู้หรือเกี่ยวข้องในด้านอื่น ๆ ด้วย ดังนั้น การเก็บข้อมูลเพลงพื้นบ้านนอกจากจะทำให้เราทราบถึงวิถีชีวิตของชาวบ้านและสภาพแวดล้อมในด้านต่าง ๆ แล้ว ยังทำให้ทราบเหตุการณ์อื่นที่นอกเหนือจากวิถีชีวิตของชาวบ้าน อันจะเป็นประโยชน์ในแง่ประวัติศาสตร์หรือทราบความรู้สึกของชาวบ้านที่มีต่อเหตุการณ์นั้น ๆ ได้อีกทางหนึ่งด้วย

บทบาทด้านฝึกฝนสติปัญญา เพลงพวงมาลัยมีบทบาทในด้านการฝึกฝนสติปัญญาทั้งในผู้เล่นและผู้ฟัง ในการคิดและแสวงหาความรู้ใส่ตัวอยู่เสมอ เนื่องจากผู้เล่นทั้งพ่อเพลงแม่เพลงต่างก็ไม่ใช่นักเพลงคณะเดียวกัน ต่างคนก็มาจากต่างที่ซึ่งมีประสบการณ์ต่างกัน และการที่มาเล่นโดยไม่มีการเตรียมล่วงหน้า ย่อมเป็นส่วนสำคัญที่ช่วยสนับสนุนส่งเสริมให้ผู้เล่น โดยเฉพาะผู้ชายต้องศึกษาหาความรู้อยู่เสมอ จากการสอบถามพ่อเพลงแม่เพลงกล่าวว่า ส่วนใหญ่จะแพ้กันในเรื่องสิกขา-บาลี คือเรื่องเกี่ยวกับศาสนานั้นเอง ทั้งที่เป็นเรื่องราวทางพุทธประวัติและหลักธรรมซึ่งเมื่อถูกผู้เล่นฝ่ายหญิงถามถึงเรื่องใดถ้าตอบไม่ได้ก็ถือว่าแพ้ ถ้าแพ้ในเรื่องสิกขา-บาลี และเป็นการเล่นกันอย่างเอาจริงเอาจัง จะถูกฝ่ายหญิงว่าเอาเสียหาย เช่น “บวชก็เสียผ้าเหลือง สึกไปก็เปลืองผ้าไหม เสียแรงกินข้าวก้นบาตร หาความฉลาดสักนิดก็ไม่ได้” บางครั้งถ้าฝ่ายหญิงไม่พอใจในคำตอบอาจจะใช้คำพูดที่รุนแรงมากในลักษณะดูถูกเหยียดหยาม ดังนั้น ฝ่ายชายจึงต้องเป็นคนรอบรู้และแสวงหาความรู้ใส่ตัวอยู่เสมอ และถ้าแพ้คำถามในเรื่องใดก็จะต้องสืบเสาะหรือค้นคว้าหาคำตอบมาเตรียมร้องแก้ให้ได้เมื่อพบกันครั้งต่อไป แต่จะไม่ถือโกรธกัน เพราะเป็นการเล่นด้วยความสมัครใจและอวดภูมิรู้